Waar halen architecten hun inspiratie en creativiteit vandaan om de grenzen van vorm en materialiteit te verleggen? Deze vraag staat centraal tijdens Inspirium, een uniek event dat Design Express op 13 september 2022 organiseert in het prachtige Elisabeth Center in Antwerpen. Zes architecten komen er vertellen over wat hen raakt, over hun drijfveren en inspiratiebronnen. Eén van hen is Els Kuypers, die met haar bureau OSAR architects een stem tracht te geven aan de kwetsbaren in onze samenleving in het plannen van hun toekomst. In dit artikel licht ze al een tipje van de sluier op.
Met baanbrekende projecten zoals het nieuwe Jessaziekenhuis in Hasselt in samenwerking met Robbrecht en Daem architecten en het Astor-project in Geel is OSAR architects gespecialiseerd in zorgarchitectuur. Wanneer we peilen naar de inspiratiebronnen van vennoot Els Kuypers komt kwetsbaarheid en de manier waarop dit een leven en dus ook een leefomgeving beïnvloedt, als eerste bovendrijven.
“Wat ons het meest inspireert, zijn alledaagse dingen - zoals een koffietje drinken in de zon, het zicht op een boom, kledij kiezen uit de kast – en hoe al deze dagelijkse handelingen verlicht worden door zaken als muziek, een mooie lichtinval of een zingende vogel. Wat mij frappeert is hoe de aandacht voor deze universele behoeften verdwijnt wanneer er sprake is van een bepaalde kwetsbaarheid die ervoor zorg dat je niet langer thuis kan blijven wonen. Als je in een woonzorgcentrum woont, of enige tijd in een ziekenhuis verblijft, of in jeugdzorgvoorziening samenwoont met anderen, dan verdwijnen die kleine pleziertjes heel snel en raken ze in de verdrukking doordat het ‘zorgsysteem’ en het gedwongen samenleven de bovenhand krijgt. Je geraakt er je gevoel van ergens thuis te horen kwijt en – vaak nog erger – een gevoel van vrijheid over waar je gaat en staat, wat je eet,… of over, wanneer je er zin in hebt, muziek op te zetten en luidkeels mee te zingen.”
Ervaringsgericht ontwerpen
Dat gevoel van inclusie en ergens thuis horen is dan ook het uitgangspunt bij elk nieuw project dat Els Kuypers en haar team aanpakken. “Bij de start van een project hebben we bij OSAR de gewoonte om ons in te leven in de doelgroep waarvoor we ontwerpen. Dat zorgt telkens voor een bijzondere ervaring die eender welke lezing van een programma van eisen of visietekst overstijgt”, vertelt ze. “Zo hebben we enkele dagen rondgelopen in een gevangenis, in een kinderpsychiatrie, een jongerenverblijf, een woonzorgcentrum,... We documenteren zelfs de ruimtelijke ervaring van onze behandelingen in het ziekenhuis. Het zijn die intensieve plaatsbezoeken in veelal oude infrastructuur die ons zoveel bijbrengen over welke impact een bepaalde zorgnood op iemands leven kan hebben.”
Het zal niet verbazen dat Els Kuypers dan ook vooral inspiratie vindt in ervaringen en de manier waarop de ruimte die kan beïnvloeden: “Ik kijk heel graag rond mij heen naar hoe iets werkt, wat gebruikt wordt en wat niet... Hoe zitten mensen in een trein of hoe lopen ze over een plein? Zo zal ik op reis niet meteen gaan kijken naar de architecturale parels in de buurt, maar eerder naar het hoe en waarom een bepaalde omgeving rustgevend dan wel activerend werkt. Zo kan ik uren wandelen doorheen steden of landschappen, die mij inspireren voor mijn eigen ontwerppraktijk.”
Beleving
Ook concrete projecten of ontwerpers kunnen Els Kuypers inspireren, zoals de Maggie Centers nabij Edinburgh en Glasgow in Schotland. Dit zijn centra die kankerpatiënten omringen met een zorg die veel breder is dan het medische aspect en vlakbij een ziekenhuis zijn ingeplant zodat ze zoveel mogelijk patiënten bereiken. “Het is een enorm mooi voorbeeld van hoe een bepaalde manier van zorgverstrekking ondersteund wordt door architectuur en landschapsbeleving. Ze gaan er hand in hand en versterken elkaar daardoor”, zegt Kuypers
“Internationaal zijn we hier professioneel verliefd op de Londense architecte Mary Duggan. In haar universum lijkt de tijd wat trager weg te tikken, in tegenstelling tot de snelheid van de wereld waarin we zelf zitten. De manier waarop ze bezig is met ruimtelijkheid, kleurgebruik en detaillering is iets waarop we ongegeneerd jaloers zijn.”
Niet gekend, wel bemind
We vroegen Els Kuypers ook naar een geliefd project van een collega-architect dat nog niet de aandacht kreeg die het verdient. Ze nomineert een project dat elke dag op haar pad ligt en haar telkens weer verblijdt onderweg met de kinderen naar school: Villa Kameleon van FELT architecture & design. “Het is een van de meest recente realisaties van vzw Monikkenheide, mijn buren en een architecturale speeltuin met projecten van onder meer 51N4E, UR Architects en het vroegere Huiswerk architecten.”
Villa Kameleon staat tussen een reeks gezinswoningen in het bos. Door zijn positie tussen de bomen, het kleurgebruik en de verzorgde detaillering springt het er voor Els Kuypers uit als mooiste huis in de straat: “Het is een project voor bewoners met een verstandelijke beperking en laat letterlijk zien dat personen met een bepaalde kwetsbaarheid de beste plek verdienen.” Voor Kuypers past het binnen een reeks van kleinschalige zorgprojecten waar FELT aan werkt met veel oog voor materialisatie en detaillering. “De vraagstelling en ruimtelijke antwoorden die zij zoeken, leunen sterk aan bij onze zoektocht”, stelt ze.
Benieuwd naar meer?
Els Kuypers is één van de zes gastsprekers-architecten tijdens het inspiratie-event Inspirium: Imagine Architecture dat op dinsdag 13 september 2022 doorgaat. Het event wordt live uitgezonden vanuit het Elisabeth Center in Antwerpen en jij kan erbij zijn.
