Composite Presence toont de kracht van Belgische architectuur

Bovenbouw, het Belgische architectenbureau is sinds kort ook curator van ‘Composite Presence’. Dirk Somers, oprichter van Bovenbouw, bracht voor deze tentoonstelling meer dan 50 verschillende architectuurprojecten van de afgelopen 20 jaar samen. “Alle projecten samenvoegen, bleek een complexe puzzel”, aldus Dirk. Het resultaat: een maquettelandschap op de Biënnale in Venetië dat de wrijving tussen stad en architectuur in Vlaanderen representeert.

Het Antwerps architectenbureau, Bovenbouw werd opgericht in 2011 door Dirk Somers. De circa 20 architecten ontwerpen er hun projecten steevast in Vectorworks. “We zijn al jaren tevreden over Vectorworks. Waar andere software vooral inzet op technische hoogstandjes, heb je met Vectorworks op korte tijd en met weinig inspanning al een mooi grafisch resultaat van je project”, aldus Dirk.

“Wij kozen bewust voor Vectorworks Service Select, omdat we vaak samenwerken met andere bureaus, in binnen- en buitenland en dan wil je gewoon in de laatste versie werken” — DIRK SOMERS

Bovenbouw heeft verschillende architectuurprojecten op hun naam staan. Ze nemen zowel scenografische als openbare ruimten en privéwoningen aan. Het bureau kiest bewust voor zo’n brede scope aan projecten. Zo worden ze telkens opnieuw uitgedaagd, blijven ze bijleren en is er voldoende afwisseling tussen de traagheid van een groot project en de snelheid van individuele projecten. Sinds kort kunnen ze ook curator van een tentoonstelling, Composite Presence, op de Biënnale van Venetië aan hun palmares toevoegen. Wij spraken met oprichter Dirk Somers over dit huzarenstukje en de verwachtingen van de Biënnale.

Proficiat met jullie tentoonstelling in het Belgisch paviljoen op de Biënnale in Venetië. Kan je wat meer vertellen over hoe Composite Presence tot stand is gekomen?

Dirk: “Tuurlijk. In augustus 2019 stuurde het Vlaams Architectuurinstituut een oproep uit met de vraag om een tentoonstellingsconcept te ontwikkelen voor de Biënnale in Venetië. Ongeveer 50 teams vulden de opdracht in en daaruit koos een jury twee concepten, waaronder wij. We werkten ons concept verder uit en nadien bekroonde de jury ons als “winnaar’.”

Het thema voor de Biënnale is ‘How will we live together?’ Hoe hebben jullie dat in de tentoonstelling verwerkt?

Dirk: “Voor ons draait ‘How will we live together?’ vooral om leefbaarheid en duurzaamheid. Werken aan die ‘basisprincipes’ houdt ons met de voeten op de grond. Natuurlijk zijn technische innovaties en catchy manieren van ontwerpen en bouwen leuk, maar als je het professionals vraagt, ligt de stad van morgen voor je neus. Je bouwt een stad niet van nul, je vertrekt van wat er al is. We moeten dus vooral inzetten op verbouwen, optimaliseren, compacter wonen en aantrekkelijkere leefomgevingen creëren.

En laat aantrekkelijke leefomgevingen nu net iets zijn waar België niet voor gekend is. Integendeel, velen zien België als een lelijk land qua architectuur. Bijna in geen enkel ander land kan een modern appartementsgebouw in de schaduw van een klassiek herenhuis staan. In Composite Presence zetten we die ‘lelijkheid’ om in de kracht van België. Dat is het kernverhaal van ons maquettelandschap: de zwakke stedenbouw die tegenover sterke architectuur staat en zo pareltjes oplevert.”

“Doordat België geen strenge regels kent qua stedenbouw, is het veel leuker om architect te zijn in België dan in Nederland” — DIRK SOMERS

Gelukkig schudden we die reputatie de laatste jaren wel van ons af. Architecten wereldwijd merken op dat in België de verdichting op een interessante manier vormgegeven wordt net door het gebrek aan strenge regels.

Wat was het leukste aan dit project?

Dirk: “Bovenbouw is dan wel de bedenker en curator van deze tentoonstelling, maar dankzij ons maquettelandschap krijgen een 45 Belgische architectenbureaus de kans om op de Biënnale te staan.

De keuze voor die bureaus hing af van verschillende factoren. We wilden echt een mix tussen gerenommeerde bureaus en starters, mannelijke en vrouwelijke architecten, projecten uit grootsteden en lokale ontwerpen. Voor ons was de inhoud het belangrijkste aspect om bureaus te benaderen. “Past dit gebouw binnen het landschap dat we willen creëren?” Nadien was het een kwestie van de puzzel te leggen.”

Composite Presence, Flanders Architecture Institute © Bovenbouw Architectuur, 2020

Wat was de grootste uitdaging aan dit project?

Dirk: “De eerste struggle was de timing. We kregen in september 2019 te horen dat we de opdracht binnen hadden en de Biënnale zou in mei 2020 plaatsvinden, nog voor er sprake was van Covid-19. We hadden dus maar enkele maanden om alles op poten te zetten. Corona gaf ons uiteindelijk wat ademruimte en daardoor konden we het landschap echt volledig naar onze hand zetten.

Er was echter een tweede ‘moeilijkheid’ die we gaandeweg het project ontdekten: de ontwerpen van de architectenbureaus omzetten naar duidelijke tekeningen voor de schrijnwerkers. We hebben het immers over levensechte gebouwen die opeens op een schaal van 1/15 gemaakt moeten worden, zonder dat er iets van het origineel verloren gaat. Ja, dat was een hele uitdaging.”

“De kerk is zonder twijfel de boeiendste maquette. Hij is opgebouwd in verschillende laagjes zoals een lasagna” — DIRK SOMERS

De 17de editie van de Biënnale stond initieel gepland voor mei 2020, maar is door Covid-19 niet doorgegaan, hoe kwam dat nieuws binnen?

Dirk: “Ja, het voelt aan als een uitgestelde bruiloft. Je werkt ergens hard en lang naar toe, je kijkt er enorm naar uit en dan strooit een pandemie roet in het eten. Niets aan te doen natuurlijk. Het zorgt er wel voor dat we het echte wauw-moment nog moeten beleven. We hebben het hele landschap met alle maquettes in z’n geheel zelf nog niet gezien, dus daar kijken we echt wel enorm naar uit.

Hoewel de Biënnale ook dit jaar niet onder normale omstandigheden plaatsvindt (elk paviljoen moet een Covid-19 verantwoordelijke hebben, er zijn looplijnen voorzien en mondmaskers zijn verplicht), zijn we toch blij dat het überhaupt doorgaat.”

Bedankt voor je tijd en veel succes met Composite Presence op de Biënnale.

Als je het maquettelandschap zelf wil bewonderen, kan je een ticket bemachtigen voor de Biënnale in Venetië of je kan geduldig zijn: in het najaar van 2022 komt er namelijk een retake.  Z33, Huis voor Actuele kunst, Architectuur en Design in Hasselt, huisvesten de expo.